ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ» ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Οι BRICS σε αναζήτηση μιας νέας παγκόσμιας «ισορροπίας»

Από την πρόσφατη συνάντηση της οργάνωσης στην Κίνα

Η «αρχιτεκτονική» των διεθνών σχέσεων τις τελευταίες δύο δεκαετίες «γεννοβολά» συνεχώς νέες διακρατικές ενώσεις κι οργανώσεις με υψηλές ταχύτητες. Οχι τυχαία, αφού η διαπάλη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για τα μερίδια των αγορών, για τις πηγές ενέργειας και τους δρόμους μεταφοράς τους ανασυνθέτει διεθνείς συμμαχίες, μέσα στο φόντο που δημιουργεί η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση. Μια κρίση, που είχε το χαρακτηριστικό να εκδηλωθεί συγχρονισμένα σε μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες και συνοδεύεται από την τάση αλλαγής του συσχετισμού δύναμης στην «κορυφή» της ιμπεριαλιστικής «πυραμίδας».

Ανάμεσα στις οργανώσεις, που φιλοδοξούν να παίξουν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις το επόμενο διάστημα είναι η λεγόμενη BRICS. Η ονομασία αυτής της άτυπης διεθνούς διακρατικής οργάνωσης προέρχεται από τα αρχικά των χωρών που συμμετέχουν: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και η Νότια Αφρική, που προσχώρησε τελευταία (το Φλεβάρη του 2011). Πρόκειται για τις μεγαλύτερες χώρες με την ταχύτερη καπιταλιστική ανάπτυξη, που αλλιώς τις χαρακτηρίζουν κι ως «αναδυόμενες οικονομίες». Πρόκειται για τις χώρες όπου είναι συγκεντρωμένο το 40% του πληθυσμού του πλανήτη, το 26% της επιφάνειας των παγκόσμιων εδαφών, το 1/4 του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Στις 16 Ιουνίου 2009, οι ηγέτες των χωρών BRIC (της μετέπειτα BRICS) πραγματοποίησαν την πρώτη σύνοδο κορυφής στο Αικατερίνονμπουργκ (Ρωσία), και εξέδωσαν δήλωση με την οποία ζητούσαν τη δημιουργία μιας δίκαιης, δημοκρατικής και πολυπολικής παγκόσμιας τάξης και στα τέλη του Μάρτη θα πραγματοποιηθεί στο Νέο Δελχί της Ινδίας η 4^η Σύνοδος Κορυφής των χωρών BRICS.

Ποια τα συγκολλητικά υλικά

Τα παραπάνω δείχνουν πως η ένωση των χωρών του BRICS πέρασε το αρχικό στάδιο της διαμόρφωσής της. Αυτή την περίοδο δεν έλειψαν διάφορες κατηγορίες πότε σε βάρος της Ρωσίας και πότε σε βάρος της Βραζιλίας και της Νότιας Αφρικής, πως εντάχτηκαν στο BRICS χωρίς πραγματικά να το αξίζουν. Επιπλέον, βλέπουμε να ασκείται πίεση και στην Ινδία, που της ζητούν να μην ανακατεύεται με τα «ολοκληρωτικά καθεστώτα» της Κίνας και της Ρωσίας. Ενώ για τη Νότια Αφρική γράφουν ορισμένοι πως δεν είναι αρκετό το μέγεθος του δυναμικού της, σε σχέση με τα άλλα μέλη της οργάνωσης. Αλλοι «παρατηρούν» πως η Νότια Αφρική και η Βραζιλία έχουν πιο χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ. Από την άλλη, από κάποιους η Ρωσία θεωρείται «ακατάλληλη» για το δυναμικό κινέζικο «γίγαντα», τον οποίο συμβουλεύουν να συμβιβαστεί με τις ΗΠΑ, χωρίς να επιβαρύνεται η «ατμομηχανή» του με τα «βαγόνια» των εταίρων του BRICS.

Κι όμως, παρά τις παραπάνω αιτιάσεις, οι χώρες του BRICS, όχι μόνον δεν κάνουν πίσω, αλλά σχεδιάζουν την εμβάθυνση της συνεργασίας τους. Βεβαίως, η καθεμία από τις χώρες που εντάχθηκαν στο BRICS, έχει τη δική της ιστορική εξέλιξη, έχει ιδιαιτερότητες που εκφράζονται στην κοινωνικο-πολιτική κατάστασή της. Ακόμη, σε ορισμένες περιπτώσεις στις διμερείς σχέσεις αυτών των χωρών υπήρξε η αρνητική κληρονομιά των συγκρούσεων και αντιπαλότητα.

Τι είναι, λοιπόν, αυτό που λειτουργεί ως «συγκολλητικό υλικό» για τη συνεργασία αυτών των χωρών; Πολλοί είναι εκείνοι που εκτιμούν πως αυτό δεν είναι άλλο από την επιδίωξη αυτών των καπιταλιστικών κρατών να παίξουν ένα σημαντικότερο ρόλο στους διεθνείς, παγκόσμιους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική, στη «μεταρρύθμιση» αυτών των οργανισμών. Οι χώρες αυτές, συνειδητοποιώντας πως η καθεμία από μόνη της έχει περιορισμένες δυνατότητες παρέμβασης στις διεθνείς υποθέσεις, καταφεύγουν στην αναζήτηση νέων μορφών και μηχανισμών των συλλογικών δράσεων.

Τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης

Εξι χρόνια μετά τις πρώτες διαβουλεύσεις, που έγιναν αρχικά μεταξύ των τεσσάρων χωρών στο επίπεδο των υπουργών Εξωτερικών και τρία χρόνια μετά την πρώτη Σύνοδο Κορυφής του BRICS, μπορεί να διαπιστώσει κανείς έναν υψηλό ρυθμό δημιουργίας μιας άτυπης συμμαχίας των πέντε χωρών, με ισχυρή παρουσία στις 5 ηπείρους του πλανήτη μας.

Αν και αρχικά συγκροτήθηκε με βασικό «πυρήνα» την ανάγκη αναδιάρθρωσης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής «αρχιτεκτονικής», πλέον στην ημερήσια διάταξη του BRICS αναπόφευκτα μπαίνουν γεωπολιτικά ζητήματα, όπως οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή κι άλλα, όπως αυτά των κλιματικών μεταβολών έως και της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Ο μηχανισμός συνεργασίας κι αλληλεπίδρασης με το σχήμα των «πέντε» ανέβηκε γρήγορα στο υψηλότερο ιεραρχικό επίπεδο - της Συνόδου Κορυφής. Ομως, η διάρθρωση της νέας αυτής οργάνωσης παραμένει ασθενώς θεσμοθετημένη, λειτουργώντας σε άτυπη βάση, παρόλο που παράλληλα έγινε διαφοροποίηση της ημερήσιας διάταξης και των κατευθύνσεων της δράσης του οργανισμού. Επιπλέον, στη θεματολογία που απασχολεί τις συναντήσεις των BRICS έχει εμπλακεί όλο και πιο ευρύτερος κύκλος κυβερνητικών οργάνων των χωρών - μελών, εκπροσώπων της ακαδημαϊκής κοινότητας και επιχειρηματικών οργανώσεων.

Εκτός από τα υπουργεία Εξωτερικών, στις πολύπλευρες διαβουλεύσεις στα πλαίσια του BRICS συμμετέχουν τα Υπουργεία Οικονομίας και Οικονομικών, Γεωργίας, οι δομές που είναι υπεύθυνες για την εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας. Παράλληλα, με τις Συνόδους Κορυφής πραγματοποιούνται τακτικές συναντήσεις των λεγόμενων «δεξαμενών ιδεών», καθώς και επιχειρηματικά φόρουμ. Δημιουργείται μηχανισμός συνεργασίας των τραπεζών ανάπτυξης των πέντε χωρών. Ξεκινάνε οι διαπραγματεύσεις των υπουργείων Υγείας. Στις κυριότερες δομές του συστήματος του ΟΗΕ, καθώς και στα πλαίσια άλλων διεθνών οργανισμών, πραγματοποιούνται διαβουλεύσεις των επίσημων εκπροσώπων των χωρών - μελών. Με άλλα λόγια, η κλίμακα αλληλεπίδρασης, η ένταση των επαφών αρχίζουν να υπερβαίνουν τις αρχικές προσδοκίες.

Το αποτέλεσμα της πολιτικής και διπλωματικής προσέγγισης γίνεται αισθητό, ευνοώντας διμερείς οικονομικές και εμπορικές ανταλλαγές. Εάν στα χρόνια της κρίσης σημειώθηκε καθυστέρηση στην ανάπτυξη των διμερών εμπορικών σχέσεων των χωρών του BRICS, οι σχέσεις αυτές αποκαταστήθηκαν πολύ πιο γρήγορα από τα άλλα τμήματα της παγκόσμιας αγοράς.

Στις 4-7 Μάρτη πραγματοποιήθηκε στο Νέο Δελχί το 4^ο Επιστημονικό Φόρουμ των κέντρων εμπειρογνώμων των χώρων της BRICS με θέμα: «Συνεργασία για σταθερότητα, ασφάλεια και ανάπτυξη», στο οποίο πήραν μέρος πάνω από 60 επιστήμονες από τις συγκεκριμένες χώρες. Στο φόρουμ υποβλήθηκε μια σειρά από προτάσεις για την ενίσχυση της συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας τράπεζας ανάπτυξης ή ταμείου επενδύσεων του BRICS με στόχο τη δραστηριοποίηση της συνεργασίας μεταξύ των τραπεζών ανάπτυξης των χωρών - μελών του BRICS.

Επίσης, συζητήθηκαν ζητήματα που αφορούν το διακρατικό εμπόριο των χωρών BRICS, τη διαχείριση της παγκόσμιας οικονομίας, τον τομέα της ασφάλειας τροφίμων και ενέργειας, τη συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων. Στην 4^η Συνάντηση Κορυφής των ηγετών των χωρών της BRICS, που θα πραγματοποιηθεί στις 29 Μάρτη στην Ινδία, αναμένεται η υπογραφή συμφωνίας για τη δημιουργία νομισματικών αποθεμάτων στα 5 νομίσματα των χωρών της BRICS, ώστε αυτά τα καπιταλιστικά κράτη με την ταχύτερη ανάπτυξη να κάνουν τις εμπορικές συναλλαγές τους όχι σε δολάρια των ΗΠΑ, αλλά στα νομίσματά τους. Μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες η κινεζική τράπεζα ανάπτυξης είναι διατεθειμένη να δώσει μεγάλα δάνεια σε κινεζικό νόμισμα (γιουάν), ώστε να επιταχυνθεί η όλη διαδικασία.

Οι προσδοκίες από τους BRICS

Ομως μπορεί άραγε το αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε να εξασφαλίσει την αποτελεσματικότητα του BRICS και να ενισχύσει την επιρροή του στην παγκόσμια σκηνή;

Είναι δύσκολο να δώσει κανείς μια οριστική απάντηση. Στα πρόθυρα της 4^ης Συνόδου Κορυφής, οι χώρες του BRICS έρχονται κι ίδιες αντιμέτωπες με τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα της καπιταλιστικής ανάπτυξης που τις χαρακτηρίζει. Παρά τους δείκτες καπιταλιστικής ανάπτυξης και στο εσωτερικό αυτών των χωρών οξύνονται οι κοινωνικές αντιθέσεις, αφού κι εκεί ο πλούτος, που παράγουν οι εργαζόμενοι, συσσωρεύεται στα χέρια μιας μικρής ομάδας καπιταλιστών, μονοπωλιακών ομίλων, ενώ διατηρείται σε υψηλά επίπεδα η ανεργία, η φτώχεια κι εξαθλίωση μεγάλων λαϊκών στρωμάτων.

Επιπλέον, η βασική αδυναμία του BRICS δεν είναι στους αριθμούς. Εάν αγνοήσουμε την αριθμητική και θυμηθούμε τις χώρες που είναι ενταγμένες στο BRICS, θα δούμε πως οι κυρίαρχες δυνάμεις, οι μονοπωλιακές ενώσεις σ' αυτές τις χώρες έχουν συμφέροντα που διαφέρουν. Π.χ. η Ρωσία είναι εξαγωγέας ενεργειακών πόρων, η Κίνα και η Ινδία είναι εισαγωγείς ενεργειακών πόρων, και επίσης είναι εδώ και καιρό αντίπαλοι, ενώ η Βραζιλία και η Νότια Αφρική που βρίσκονται σε άλλες ηπείρους, διεκδικούν εκεί ρόλο περιφερειακού ηγεμόνα.

Αν και οι 5 έχουν μια κοινή επιθυμία, που είναι να επιτύχουν μια μεγαλύτερη επιρροή στην παγκόσμια οικονομικό-πολιτική «κουζίνα» του ιμπεριαλισμού, είναι, ωστόσο, άγνωστο μέχρι πότε θα αντέξει η ένωση αυτή.

Πολύ περισσότερο που πίσω από τις BRICS ήδη ακολουθεί μια μακριά ουρά από περισσότερο ή λιγότερο «ταχύτερα αναπτυσσόμενες» χώρες. Υπάρχει π.χ. η νέα «εικονική» ένωση η N-11 (Next-11: Μεξικό, Νιγηρία, Αίγυπτος, Τουρκία, Ιράν, Πακιστάν, Μπανγκλαντές, Ινδονησία, Βιετνάμ, Νότια Κορέα, Φιλιππίνες). Η ομάδα αυτή δίνει ακόμα περισσότερες ελπίδες στους καπιταλιστές επενδυτές (από την άποψη της οικονομικής ανάπτυξης) σε σχέση με τις BRICS, αφού οι συγκεκριμένες χώρες ξεκινούν από χαμηλότερα επίπεδα καπιταλιστικής ανάπτυξης. Επομένως, αποκτώντας «βάρος» η ένωση αυτή επίσης γρήγορα θα αρχίσει να επιδιώκει αύξηση της εκπροσώπησής της στους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς.

Υπάρχει ακόμη η επιδίωξη των σημερινών, πιο αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών (G7), με επικεφαλείς τις ΗΠΑ, να αναδιατάξουν έτσι τις διεθνείς συμμαχίες, ώστε να προσπαθήσουν να ελαχιστοποιήσουν την ανακατανομή της εξουσίας στα παγκόσμια θεσμικά όργανα, έως και να διαλύσουν ή να απονευρώσουν τη συμμαχία των BRICS, δημιουργώντας ξεχωριστές «συμμαχίες» με χώρες που είναι ενταγμένες εκεί.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, ακόμη και σ' εκείνη την περίπτωση που οι BRICS συνεχίσουν να λειτουργούν από κοινού και ενισχύσουν τη θέση τους, δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως «αντίβαρο» στις ΗΠΑ και να δημιουργήσουν έναν «ειρηνικό κι ασφαλή κόσμο», χωρίς ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, όπως ορισμένοι ισχυρίζονται! Κι αυτό γιατί η ίδια η μονοπωλιακή καπιταλιστική οικονομική βάση, η κοινωνική διάρθρωση και το πολιτικό-οικονομικό εποικοδόμημα αυτών των χωρών, άσχετα από το «μείγμα» της διαχείρισης καπιταλιστικής ανάπτυξης που ακολουθείται σ' αυτές, δείχνει πως έχουμε να κάνουμε με νέα ιμπεριαλιστικά «αρπακτικά». Ο πολυπολικός κόσμος είναι ο κόσμος των οξυμένων ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, στον οποίο δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη κι ασφάλεια για τους λαούς.